هر کسب‌وکاری برای رسیدن به اهداف تعیین‌شده، باید در کنار شناخت توانایی‌ها و منابع خود، از شرایط و موقعیت بازار هم درک کاملی داشته باشد. یکی از معروف‌ترین روش‌ها برای انجام این کار، ماتریس سوات است. شاید بپرسید منظور از ماتریس swot چیست؟
باید بگوییم این ماتریس مخفف چهار کلمهٔ کلیدی نقاط قوت (Strengths)، نقاط ضعف (Weaknesses)، فرصتها (Opportunities) و تهدیدها (Threats) است. ۴ بُعد اصلی که هر کسب‌وکاری باید برای رشد خود، آنها را تحلیل و ارزیابی کند.
اگر می‌خواهید بدانید چگونه باید از این ماتریس استفاده کنید، تا انتهای این مقاله، همراه ما شوید تا بتوانید به آگاهی کاملی برای ترسیم مسیری برای کسب بیشترین سهم بازار و رسیدن به جایگاه بهتر دست پیدا کنید.
نظریه SWOT چیست؟
SWOT مخفف چهار کلمه strengths، weaknesses، opportunities و threats به معنی نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدها است که با استفاده از این چهار مولفه علاوه بر ارزیابی عملکرد فعلی سازمان، می‌توان به طور هوشمندانه‌ای بهترین بهره را از فرصت‌های پیش رو برده، تاثیر ضعف‌ها را به حداقل رسانده و از خود در برابر تهدیدات مراقبت نمایید. ماتریس SWOT را می‌توان به نوعی یک مربع در نظر گرفت که هر ضلع آن یکی از عناصر ذکر شده را در بر می‌گیرد.
درواقع می‌توان گفت تحلیل SWOT، یک روش برنامه ریزی استراتژیک است که برای ارزیابی نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای مربوط به یک پروژه یا یک فعالیت تجاری استفاده می‌شود. بسیاری از کارشناسان و صاحبان مشاغل بر این باور هستند که، به کارگیری ماتریس سوات را می‌توان به عنوان یک دستورالعمل فوق العاده جهت موفقیت در بازار رقابتی امروز به شمار آورد. بنابراین شرکت‌ها برای دستیابی به اهداف مالی و عملیاتی تعیین شده و همچنین ایجاد استراتژی‌هایی جهت تحقق این اهداف، تجزیه و تحلیل SWOT را به عنوان بخشی مهم در روند کلی برنامهریزی سازمانی‌شان در نظر می‌گیرند.
مزایای استفاده از ماتریس swot
در تعریف swot گفتیم که یکی از روش‌های تحلیل کسب‌وکار است که به شناسایی و درک مسائل مهم کسب‌وکار کمک می‌کند. در این روش، باید با نگاهی تیزبین، کسب‌وکار و محیط رقابتی یا همان بازار را برانداز و نقاط ضعف و قوت کسب‌وکارتان را لیست کنید.
سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که چرا باید چنین ارزیابی و تحلیلی انجام دهید؟ در واقع، ماتریس swot چه مزیتی دارد؟ از مهم‌ترین مزایای این ماتریس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاربردهای متنوع
برای استفاده از ماتریس سوات با هیچ محدودیتی روبه‌رو نیستید. به بیان ساده‌تر، شرکت‌های کوچک و بزرگ، سازمان‌های دولتی و خصوصی در فعالیت‌های مختلفی مانند تحلیل رقابتی، تحقیقات بازار، توسعۀ محصول و برنامهریزی استراتژیک، می‌توانند از این روش استفاده کنند.
مقرون‌به‌صرفه
ماتریس swot روشی ساده است که به دانش بالا و ابزار تخصصی نیاز ندارد؛ درنتیجه، هر یک از کارکنان شرکت که شناخت کاملی از کسب‌وکار و محیط آن دارند، می‌توانند از این روش به‌عنوان یک ابزار کم‌هزینه استفاده کنند.
شناخت بهتر رقبا
تحلیل ماتریس سوات به شما کمک می‌کند رقبا و مزیت‌های رقابتی خود را بیش از پیش بشناسید. در واقع، تحلیل اطلاعات این جدول به شما اجازه می‌دهد یک استراتژی داشته باشید که در آن با در نظر گرفتن تهدیدهای خارجی (رقبا)، از نقاط قوت داخلی (مزیت‌های رقابتی) برای استفادهٔ حداکثری از فرصتها بهره ببرید.
مشارکت بیشتر کارکنان در تصمیم‌گیری
در تحلیل ماتریس swot، تعامل مدیریت با کارکنان بخش‌های مختلف شرکت بیشتر می‌شود؛ زیرا کارکنان هر بخش، شناخت بهتری از نقاط ضعف و قوت آن بخش دارند. این تعامل بیشتر، شناخت کامل‌تری از نقاط ضعف و قوت داخلی و فرصتها و تهدیدهای خارجی را به همراه دارد که در نهایت، به تصمیم‌گیری آگاهانه کمک می‌کند.
در کنار تعامل بیشتر مدیر با کارکنان، این روش همکاری کارکنان بخش‌های مختلف را هم بهبود می‌دهد. به‌عنوان مثال، برای تولید یک محصول جدید، به همکاری بخش‌های مختلف بازاریابی، تولید و فروش با یکدیگر را برای تجزیه‌وتحلیل ماتریس SWOT نیاز دارید.
تصویرسازی بهتری از شرایط کسب‌وکار
در جدول سوات، تمامی نقاط ضعف و قوت داخلی و فرصتها و تهدیدها به تصویر کشیده می‌شوند و به‌صورت واضح، تاثیر هر کدام از این عوامل را در فعالیت‌های کسب‌وکار می‌بینید.
استفاده درست از منابع
در تحلیل سوات، بخشی از نقاط قوت و فرصتها به منابعی مربوط می‌شود که یا دیده نشده‌اند یا از آنها به‌طور کامل استفاده نشده است. این ماتریس به شما این امکان را می‌دهد که منابع را شناسایی کرده و از آنها برای افزایش بهره‌وری و عملکرد بهره ببرید.
بخش‌های ماتریس SWOT
همانطور که عنوان شد تحلیل سوات، برای تحلیل عملکرد سازمان در بر دارنده چهار مولفه و بخش اصلی است که می‌توان بر اساس دامنه و ماهیت‌شان، آنها را به دو روش بخش‌بندی کرد.
- بر اساس دامنه
عوامل داخلی: نقاط قوت و ضعف
عوامل خارجی: فرصتها و تهدیدها
- بر اساس ماهیت
عوامل مثبت: نقاط قوت و فرصتها
عوامل منفی: نقاط ضعف و تهدیدها
در ادامه بخش‌های ماتریس swot را به اختصار توضیح خواهیم داد.
نقاط قوت (Strenghts)
نقاط قوت همان ویژگی‌هایی هستند که به شما در مسیر رسیدن به اهداف کمک می‌کنند؛ یعنی کارکنان متخصص و حرفه‌ای، بودجۀ بالا که در کار سرمایه‌گذاری کردهاید، محصولات متمایزی که ارائه می‌دهید و حتی مشتریان وفاداری که دارید، در دستهٔ نقاط قوت قرار می‌گیرند.
همان طور که می‌بینید، این نقاط قوت می‌توانند مشخص یا نامشهود باشند. از مهم‌ترین با پرسیدن سوال‌های زیر، می‌توانید نقاط قوت را مشخص کنید:
- برتری‌ها و ویژگی‌های متمایز کسب و کار نسبت به سایر رقبا چیست؟
- آیا قیمت‌گذاری رقابتی به درستی اعمال می‌شود؟
- آیا شرکت به منابع منحصر به فرد یا کم‌هزینه دسترسی دارد؟
- مشتریان چه چیزی از محصول یا خدمت شما را بیشتر دوست دارند؟
نقاط ضعف (Weaknesses)
هر ویژگی‌ای که از توان شما برای رسیدن به اهداف کم می‌کند؛ یعنی محدودیت یا کم و کاستی‌های محصولتان، عدم دسترسی به اطلاعات کافی برای تصمیم‌گیری یا نداشتن تجهیزات لازم برای تولید محصول که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم سرعت پیشرفت شما را کاهش می‌دهند.
مدیران با شناسایی نقاط ضعف می‌توانند استراتژی‌های مناسب را برای برطرف‌کردن یا کاهش ضعف‌ها واقع‌بینانه تدوین کنند. ارزیابی از طریق تحلیل ماتریس swot، نقاط ضعف را به نقاط قوت تبدیل خواهد کرد. از مهم‌ترین سوال‌هایی که می‌توان با آنها نقاط ضعف را مشخص کرد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؟
- چه مواردی در استراتژی رقابتی کسب و کار باید حذف شده و یا بهبود یابند؟
- چه عواملی باعث‌عدم موفقیت کسب و کار در بازار می‌شود؟
- مشتریان از چه چیزی ناراضی هستند و آن را دوست ندارند؟
- در بررسی‌ها و نارضایتی‌های مشتریان، چه چیزی بیشتر بیان می‌شود؟
- بزرگ‌ترین مشکل در حفظ مشتری چیست؟
فرصتها (Opportunities)
آنچه که در بازار اتفاق می‌افتد و باعث می‌شود به نفع فعالیت‌های شما تمام شود و سود بیشتری از آن به‌دست آورید، فرصت است. در واقع، فرصتها ناشی از عوامل محیطی است که در عملکرد شرکت تاثیر می‌گذارند. این وظیفۀ شماست که فرصت‌های بازار را به‌موقع کشف و از آن به نفع خود استفاده کنید. مثلا محدودیت کرونا شرایط مناسبی برای بسیاری از موسسه‌های آموزشی در بحث فروش دوره‌های مجازی به وجود آورد. می‌توانید از سوال‌های زیر برای شناسایی فرصتها استفاده کنید:
- آیا کسب و کار می‌تواند از روندهای مطلوب صنعت بهره ببرد؟
- آیا کسب و کار می‌تواند نیازهای برآورده‌نشده مشتری را تامین کند؟
- آیا کسب و کار می‌تواند با استفاده از تغییر سیاست‌های مرتبط به دولت مانند کاهش نرخ بهره بانکی، سرمایه خود را افزایش دهد؟
تهدیدها (Threats)
شرایطی که موقعیت و سودآوری کسب‌وکارتان را به خطر می‌اندازد و شما هیچ کنترلی روی آن ندارید. شما باید سعی کنید راهکاری مناسب برای کم‌کردن تاثیرات این اتفاق‌ها مانند ورود رقیب جدید به بازار، تحریم‌ها، استعفای کارمندان کلیدی یا افزایش نرخ تورم پیدا کنید.
سوالاتی که تهدیدهای شرکت را مشخص می‌کنند، عبارتند از:
- رقبای شرکت در چه جایگاهی قرار دارند؟
- آیا تغییرات فناوری، جایگاه کسب و کار را تهدید می‌کند؟
- آیا محصولات جایگزین سایر رقبا بر فروش شرکت تأثیر می‌گذارد؟
- آیا نوسانات ارز و بازار تاثیری در آیندهٔ کسب‌وکار دارد؟
- کاهش توان مالی مردم چه تاثیری در درآمد کسب‌وکار می‌گذارد؟
چگونه از تحلیل سوات در کسب و کار خود استفاده کنیم؟
- تعیین هدف
در ابتدا لازم است هدف خود را از تجزیه و تحلیل SWOT مشخص کرده و یک سوال یا هدف در ذهن داشته باشید
- انجام تحقیقات
قبل از شروع تجزیه و تحلیل SWOT، برای داشتن درک و شناخت مناسب از مواردی مانند تجارت، صنعت و بازار خود باید تحقیقات کافی را در این زمینه‌ها انجام دهید. تحقیقات بازار به شما کمک می‌کند از وضعیت و روند رقبای‌تان نیز مطلع شوید.
- ذکر نقاط قوت تجارت
اولین قدم در تحلیل swot، شناسایی و لیست کردن مواردی است که نقاط قوت تجارت‌تان به حساب می‌آیند. به عنوان مثال می‌توانید به نقاط قوت در رابطه با کارمندان، منابع مالی، موقعیت شغلی و مزایای رقابتی‌تان اشاره نمایید. شناسایی هر ایده و موضوع خوشایندی در این مرحله می‌تواند دلگرم کننده و انگیزشی باشد.
- ذکر نقاط ضعف تجارت
مواردی که نقاط ضعف کسب و کارتان محسوب می‌شوند را شناسایی و لیست کنید. نقاط ضعف می‌تواند شامل‌عدم ارائه محصولات جدید، عدم جذب مشتری، نارضایتی و کم کاری کارکنان، فقدان حق انحصاری، کاهش سهم بازار و همچنین داشتن فاصله از رقبا و بازار باشد.
در ادامه مطمئن شوید نقاط ضعف شناسایی شده را برطرف کردهاید. ارزیابی مداوم لیست نقاط ضعف می‌تواند روند رشد تجارت شما را در طول زمان نشان دهد. اگرچه ممکن است نقاط ضعف جدیدی شناسایی کنید، اما از بین رفتن نقاط ضعف قدیمی نشانه پیشرفت خواهد بود.
- شناسایی فرصت‌های بالقوه
به فرصت‌های خارجی احتمالی کسب و کار خود فکر کرده و به یاد داشته باشید مفهوم و ماهیت فرصت‌های خارجی با نقاط قوت داخلی تفاوت دارد. این فرصتها می‌تواند شامل ظهور فناوری جدید، برنامه‌های آموزشی، مشارکت، تنوع بازار و تغییرات محدودیت‌ها یا قوانین دولتی باشد.
- شناسایی تهدیدهای احتمالی
عوامل بیرونی که می‌توانند تهدید کننده باشند و یا مشکلی برای تجارت شما بوجود آورند را شناسایی و لیست کنید. نمونه‌هایی از تهدیدها می‌تواند شامل افزایش بیکاری، افزایش رقابت در بازار، افزایش نرخ بهره وعدم ثبات بازارهای جهانی باشد.
زمانی که مراحل بالا را طی کردید، ۴ لیست جداگانه خواهید داشت که در حالت ایده آل با کنار هم قرار دادن آنها تصویر و تحلیلی کلی از نحوه فعالیت کسب و کار خود خواهید داشت. در نهایت، با به‌کارگیری تحلیل swot می‌توانید برای دستیابی به اهداف تجاریتان استراتژی مناسبی تدوین نمایید.
تا اینجای مقاله، به شرح swot و نحوهٔ استفاده از آن پرداختیم و به شما نشان دادیم که استفاده از این ماتریس چه مزایایی را به دنبال دارد؛ بنابراین دیگر وقت آن شده است که استراتژی‌های مختلف در تحلیل SWOT را با شما در میان بگذاریم.
انواع استراتژی در تحلیل SWOT
اجازه دهید با بررسی یک مثال به سوال مهم «انواع استراتژی‌های swot چیست» پاسخ دهیم.
فرض کنید شما صاحب یک کافه هستید و قصد دارید برای افزایش مشتری و رقابت با رستوران‌هایی که در اطراف کافه هستند، راهکاری مناسب پیدا کنید.
شما می‌توانید برای تصمیم‌گیری بهتر از ماتریس سوات استفاده کنید. مثال زیر را ببینید:
- نقاط قوت: کافه موقعیت مکانی خوبی دارد و در مسیر رفت‌وآمد افراد زیادی است. صبحانهٔ کافه منحصربه‌فرد است و طرفدارهای خودش را دارد. چندین سال است که در این منطقه کافه را اداره می‌کنید و اعتبار خوبی کسب کردهاید.
- نقاط ضعف: بودجۀ تبلیغاتی بسیار محدودی دارید.
- فرصتها: در ماه آینده، چند روز تعطیلی رسمی است.
- تهدیدها: قیمت مواد اولیه موردِنیازتان افزایش یافته است و در نزدیکی کافه، چند رستوران زنجیره‌ای وجود دارد.
با بررسی این اطلاعات، می‌توانید یکی از انواع سوات را انتخاب کنید:
استراتژی SO (تهاجمی)
در این استراتژی، با استفاده از نقاط قوت خودتان تاثیر فرصت‌های محیطی را برای افزایش سود و رشد کسب‌وکارتان افزایش می‌دهید. مثلا می‌توانید در روزهای تعطیل ساعت کاری کافه را افزایش دهید تا مشتری بیشتری در این روزها داشته باشید.
در این استراتژی تهاجمی، با توجه به اینکه نقاط قوت شما و فرصت‌های محیطی هم‌جهت با فعالیت‌های کسب‌وکارتان قرار می‌گیرند، به‌راحتی می‌توانید به نتیجۀ درخشان و مطلوبی دست پیدا کنید.
استراتژی ST (رقابتی)
در استراتژی ST (استراتژی رقابتی)، از نقاط قوتی که دارید، برای کم‌کردن اثر تهدیدها در کسب‌وکارتان کمک می‌گیرید. برای مثال، می‌توانید با کمک صبحانۀ خاص کافه و قیمت‌های مناسب‌تر نسبت به رستوران و کافه‌های دیگر، کافه را از رستوران‌های زنجیره‌ای اطراف خود متمایز کنید.
استراتژی WO (محافظه‌کارانه)
اگر با استفاده از فرصت‌هایی که شناسایی کردهاید، بتوانید نقاط ضعفتان را کاهش دهید، از این استراتژی که یک استراتژی محافظه‌کارانه است، بهره برده‌اید. با وجود اینکه بودجۀ تبلیغاتی بسیار محدودی دارید، می‌توانید برنامه‌های تفریحی و سرگرمی جذابی در روزهای تعطیل اجرا کنید که به بودجۀ تبلیغاتی زیادی احتیاج ندارند؛ مثلا پخش موسیقی زنده در کافه یا یک مسابقه یا بازی فکری می‌تواند خاطرۀ کافه را در ذهن مشتری‌ها ماندگار کند و به همین دلیل، شما را به دیگران معرفی کنند.
استراتژی WT (تدافعی)
زمانی که با دوری‌کردن از تهدیدهای محیطی به‌دنبالِ کاهش نقاط ضعف هستید، از این استراتژی کمک گرفته‌اید. مثلا با وجود اینکه قیمت مواد اولیه مورد نیاز شما افزایش یافته است؛ ولی شما برای رقابت با رستوران‌های اطراف و رسیدن به مشتری بیشتر تصمیم می‌گیرید قیمت‌های منوی کافه را خیلی تغییر ندهید.
با توجه به اینکه نقاط ضعف کسب‌وکارتان و تهدیدها تاثیر زیادی در بقای کسب‌وکارتان دارند، باید یک استراتژی تدافعی برای خروج از این شرایط در نظر بگیرید.
کاربرد ماتریس و تحلیل SWOT
تحلیل SWOT می‌تواند برای تصمیمگیری‌های مختلف در تحقق اهداف نهایی و مطلوب مورد استفاده قرار گیرد. تجزیه و تحلیل SWOT می‌تواند در برنامه ریزی قبل از بحران و مدیریت بحران پیشگیرانه نیز کاربرد داشته باشد. در ادامه به برخی از کاربردهای تحلیل و قانون سوات می‌پردازیم:
- ایجاد استراتژی
از تجزیه و تحلیل SWOT می‌توان برای ایجاد استراتژی‌های سازمانی یا حتی شخصی استفاده کرد. مراحل لازم برای اجرای یک تجزیه و تحلیل استراتژی محور، شامل شناسایی عوامل داخلی و خارجی با استفاده از ماتریس محبوب دو در دو، انتخاب و ارزیابی مهم‌ترین عوامل و همچنین شناسایی روابط موجود بین آنها است. به عنوان مثال، وجود روابط قوی بین نقاط قوت و فرصتها می‌تواند نشان دهنده شرایطی خوب در شرکت بوده و استفاده از یک استراتژی تهاجمی را ممکن سازد. از طرف دیگر، تعاملات قوی بین نقاط ضعف و تهدیدات می‌تواند یک هشدار و توصیه بالقوه برای استفاده از یک استراتژی تجزیه و تحلیل دفاعی باشد.
- ویرایش استراتژی جهت اعمال تطابق و تبدیل
یکی از کاربردهای سوات، تطبیق و تبدیل است. شما می‌توانید از طریق تطبیق دادن نقاط قوت با فرصتها، مزایای رقابتی خود را افزایش دهید. کاربرد دیگر Swot، تبدیل نقاط ضعف یا تهدیدها به نقاط قوت و یا فرصت است. اگر تهدیدها یا نقاط ضعف قابل تغییر نیستند، باید سعی کنید آنها را به حداقل رسانده و یا کنار بگذارید.
- بازاریابی
بازاریاب‌ها برای آنالیز رقبا، مشخصات دقیق هر یک از آنها را در بازار شناسایی کرده و با بکارگیری تجزیه و تحلیل SWOT بر نقاط قوت و ضعف رقابتی آنها تمرکز می‌کنند. مدیران بازاریابی ساختار هزینه، منبع درآمد، مزایا و شایستگی‌ها، موقعیت‌های رقابتی، تمایز محصولات، سیر تحولات صنعت و سایر اطلاعات هر رقیب را بررسی خواهند کرد. آنها غالباً سرمایه‌گذاری برای جمع آوری داده‌های مورد نیاز را امری ضروری می‌دانند. علاوه براین؛ مدیران بازاریابی ممکن است برای کمک به شناسایی و اطلاع از روندهای بازاریابی کسب و کارشان، از تحلیل و مفهوم سوات استفاده نمایند.
نمونه جدول SWOT
نمونه ماتریس swot به شما کمک می‌کند تحلیل swot را به بهترین شکل ممکن انجام دهید. در اینجا، یک نمونه همراه با ۴ استراتژی برای شما آورده‌ایم:
